ବିଶ୍ଵ ଐତିହ୍ୟ କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିର ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ହେଲିପ୍ୟାଡ଼ ନିକଟରୁ ୧୨୦୦ ଶତାବ୍ଦୀର ଲୋକଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହୃତ ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀର ସନ୍ଧାନ ମିଳିଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଇଛି।
ଏଠାରେ ଏକ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ଶ୍ରମିକମାନେ ବାଲି ଖୋଳୁଥିବା ସମୟରେ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ପଥର, ବାସଗୃହ, କୂଅ ଇଟା, ମାଟି ଦୀପ, ମାଟି ପାତ୍ର ଇତ୍ୟାଦିର ଦେଖିବାକୁ ପାଇଥିଲେ। ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗ ଏହି ସ୍ଥାନର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱକୁ ଖନନ କଲେ ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ପଦାକୁ ଆସି ପାରିବ ବୋଲି ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ କହିଛନ୍ତି।
ଐତିହାସିକ ତଥ୍ୟାନୁଯାୟୀ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଉତ୍କଳର ନୌବାଣିଜ୍ୟ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଲାଭ କରିଥିଲା। ଓଡ଼ିଶାର ବୃହତ୍ତମ ବନ୍ଦରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ କୋଣାର୍କ ଥିଲା ଅନ୍ୟତମ।
କାଳକ୍ରମେ ଏଠାରେ ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ପ୍ରଭୃତି ଅନେକ ସୁନାବ୍ୟା ନଦୀ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳ ସହିତ ଏହି ବନ୍ଦର ସଂଯୋଗ ରକ୍ଷା କରିଥିଲା। ଚୀନ ପରିବ୍ରାଜକ ହୁଏନସାଂ ସପ୍ତମ ଶତାଦ୍ଦୀରେ ଏହି ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ବନ୍ଦର ଓ ନଗରୀର ସଂପର୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି।
ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ପ୍ରଥମ ଶତାଦ୍ଦୀରେ ଗ୍ରୀକ ଲେଖକ ତଥା ଦାର୍ଶନିକ ଟୋଲେମୀ ତାଙ୍କର ପୃଥିବୀ ଭୂଗୋଳ ପୁସ୍ତକରେ କୋନ୍ନାଗର ନଗରୀର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ଏହା ଏକ ବୃହତ ବନ୍ଦର ଥିବାର ସେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି। ସେହି କୋନ୍ନାଗର ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ କୋଣାର୍କ ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଲାଭ କରିଥିଲା। ସାମୁଦ୍ରିକ ଝଡରେ ଏହି ବନ୍ଦର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଶ୍ଚିନ୍ନ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା।
୧୨୬୪ ଖ୍ରଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ରାଜା ନରସିଂହ ଦେବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିରର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ୧୨ ବର୍ଷ ପରେ ୧୨୫୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାଦ୍ଦରେ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ସମୟାବଧି ମଧ୍ୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ନିୟୋଜିତ ୧୨୦୦ ବଢେଇ ଓ ଶ୍ରମିକ ଏଠାରେ ରହି ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହେବା ଦିନଠାରୁ ମନ୍ଦିରର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱରେ ଜନବସତି ଗଢି ଉଠିଥିଲା।
ପରବର୍ତ୍ତି ସମୟରେ ଭୟଙ୍କର ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଘଟି ଜନବସତି ଉପରେ ବାଲି ମାଡି ଯିବାରୁ ଏଠାରେ ମୁଣ୍ଡ ଟେକୁଥିବା ଜନପଦଟି ସଂପୃର୍ଣ୍ଣ ନିଶ୍ଚିହ୍ନ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା। ଫଳରେ ବାଲିତଳେ ବହୁ କାରୁ କାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ମୁର୍ତ୍ତି, ପଥର, ମାଟିପାତ୍ର, ସେସମୟରେ ଲୋକମାନେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀ ପୋତି ହୋଇଗଲା।
ଏବେ ବି ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିରର ଚତୁପାର୍ଶ୍ୱ ଓ ନିକଟବର୍ତ୍ତି ଗ୍ରାମମାନଙ୍କରେ ଗୃହ ନିର୍ମାଣ, ପୋଖରୀ ଖନନ ଓ ଘୃହାଦି ନିର୍ମାଣ ନିମନ୍ତେ ନିଅଁଖୋଳା ସମୟରେ ମାଟିତଳୁ ବିଭିନ୍ନ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ପଥର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ମିଳିଥିବା ବେଳେ ଆହୁରି ଅନେକ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପଥର ମାଟିତଳେ ପୋତି ହୋଇ ରହିଥିବା ପ୍ରମାଣ ମିଳିବାରେ ଲାଗିଛି।
୨୦୧୩ ମସିହା ମେ ମାସରେ କରମଙ୍ଗା ଗ୍ରାମର ପୂଷ୍କରିଣୀ ଖନନ କାର୍ଯ୍ୟ ଚାଲୁ ରହିଥିବା ସମୟରେ ପୁଷ୍କରିଣୀ ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ପଥର ମିଳିଥିବା ବେଳେ ଏହି ପୋଖରେ ତଳେ ଆହୁରି ଅଧିକ ପଥର ରହିଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିଲା।
ସେହିପରି କୋଣାର୍କ ହାଉସ୍କୁଲ ପଛପଟେ ଥିବା ବାଲିବନ୍ତିରୁ ଟ୍ରାକ୍ଟରେ ଯୋଗେ ବାଲି ବୁହାଯାଉଥିବା ସମୟରେ ଏକ ପୁରାତନ ମାଟି ନନ୍ଦର କୂଅ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଛି। କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିର ଚତୁର୍ପାଶ୍ୱରେ ଏହି ଭଳି ଅନେକ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ପଥର ପୋତି ହୋଇ ରହିଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି।
ଚଳିତ ମାସ କୋଣାର୍କ ହେଲିପ୍ୟାଡ ନିକଟରୁ ପ୍ରାଚୀନ ସଭ୍ୟତାର ଭଗ୍ନାବଶେଷ ସନ୍ଧାନ ସଂପର୍କରେ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗ ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱର ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗକୁ ଖବର ଦିଆଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ବିଭାଗୀୟ ଅଧିକାରୀ ଘଟଣା ସ୍ଥଳରେ ପହଞ୍ଚି ନାହାନ୍ତି।
ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗ ପକ୍ଷରୁ ଏଠାରେ ଖନନ ଓ ଗବେଷଣା କରାଗଲେ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିର ସଂପର୍କରେ ବହୁଐତିହାସିକ ତଥ୍ୟ ମିଳିପାରିବ ବୋଲି ସ୍ଥାନୀୟ ଗବେଶକମାନେ କହିଛନନ୍ତି। ଏଠାରେ ମିଳିଥିବା କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ପଥରଗୁଡ଼ିକ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ସମୟର ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଉଛି।
(ସୌଜନ୍ୟ: ସାମାନ୍ୟ କଥନ)