ଆମ ଗାଁରେ ଆମେ ସରକାର

ସୁନ୍ଦରଗଡ ଜିଲ୍ଲାର ଛୋଟିଆ ଜଙ୍ଗଲ ଗ୍ରାମ ବାଞୀକଚ୍ଚାରରୁ ଏକ ବଡ ସାମ୍ବୀଧାନିକ ବିବାଦ ମୁଣ୍ଡଟେକିଛି । ପ୍ରାୟ ୩୨ ଘର ବିଶିଷ୍ଟ ଏହି ଗାଁର ଲୋକେ ଗତ କିଛି ଦିନ ହେବ ନିଜ ପାରମ୍ପାରିକ ସୀମା ଭିତରେ ଥିବା ଜମି ଓ ଜଙ୍ଗଲକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରିଖିବାକୁ ସଂଘର୍ଷ କରୁଛନ୍ତି ।

ମେ ୧୬ରେ ଏହା ଭିନ୍ନ ରୂପନେଲା ଯେତେବେଳେ ଏହି ଗ୍ରାମର ତିନିଜଣ ଯୁବକଙ୍କୁ ପୋଲିସ ଗିରଫ କଲା । ଲୋକେ ବୁଝିଥିଲେ ଯେ, ଲୁଟେରାଙ୍କ କବଳରୁ ଜୀବନଜୀବିକା, ଓ ପରମ୍ପରା ପାଇଁ ନିର୍ଭର କରିଆସୁଥିବା ଜଙ୍ଗଲକୁ ସୁରକ୍ଷିତ କରି ରଖିବାର ଅଧିକାର ସମ୍ବୀଧାନିକ ।

ହେଲେ ଏକଥା ବୁଝିପାରୁନଥିଲେ ଯେ, ଆଇନ ଓ ସମ୍ବୀଧାନ ପାଳନକୁ ତଦାରଖ ପାଇଁ ନିୟୋଜିତ ପୋଲିସ ନିଜେ ଅଭିଯୋଗକାରି ହେବ । ଏବେ ଆହୁରି ଅନେକକଙ୍କ ନାଁରେ ଅଭିଯୋଗ । ଗାଁ ସାରା ଭୟର ବାତାବାରଣ ।

ଅଭିଯୋଗକାରୀ ପୋଲିସ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ବୟାନ ଅନୁଯାୟୀ ଜମକାନୀ ସଂରକ୍ଷିତ ଜଙ୍ଗଲରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କମ୍ପାନୀର ଟାୱାର ନିର୍ମାଣ ସମୟରେ ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ସେମାନେ ଯାଇଥିଲେ । ବାଞୀକଚ୍ଚାର ଓ ଆଖପାଖ ଗ୍ରାମର କିଛି ଲୋକ ‘ପେସା’ ଗ୍ରାମସଭା ସଦସ୍ୟ ପରିଚୟ ଦେଇ ସେମାନଙ୍କୁ ରୋକିଥିଲେ । ଏମାନେ ଜଙ୍ଗଲ ଭିତରେ ଟାୱାର ନିର୍ମାଣକୁ ବିରୋଧ କରୁଥିଲେ ।

ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ନାଁରେ ପୋଲିସ କମ୍ପାନୀକୁ ସମର୍ଥନ ଓ ଲୋକଙ୍କ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଦମନ କରିବା ପାଇଁ ଆସିଥିବା ଜାଣିବା ପରେ ଉଚ୍ଚବାଚ ହେଲା । ପୋଲିସ ଟାୱାର ନିର୍ମାଣ ସ୍ଥଳୀକୁ ପହଞ୍ôଚ ନପାରି ଫେରିଯାଇଥିବା କାରଣରୁ ଆଇନଗତ କାର୍ଯରେ ବାଧା ଅଭିଯୋଗ ଆଣିଛନ୍ତି ।

ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠୁଛି ଗ୍ରାମସଭା ସଦସ୍ୟ ନାଁ ପୋଲିସ, କିଏ ଆଇନଗତ କାର୍ଯରେ ବାଧା ଦେଉଥିଲେ? ୭୩ ତମ ସମ୍ବୀଧାନ ସଂଶୋଧନ ହେଲାପରେ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରିହେଲା । ଏହା ଗ୍ରାମସଭା ମାଧ୍ୟମରେ ଶାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଲୋକଙ୍କ ସହଭାଗିତାକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କଲା । ଆଦିବାସୀ ବହୁଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ପାରମ୍ପାରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭିନ୍ନ ଥିବା ହେତୁ ଅନୁସୂଚୀତ ଅଞ୍ଚଳରେ ପଞ୍ଚାୟତ ସମ୍ପସାରଣ ପାଇଁ ପୁଣିଥରେ ୧୯୯୬ରେ ନୂତନ ଆଇନ ପ୍ରଣିତ ହେଲା ।

ଏହାକୁ (ଚବଦ୍ଭମଷଚ୍ଚବଗ୍ଧ ଋଙ୍ଘଗ୍ଧରଦ୍ଭଗ୍ଦସକ୍ଟଦ୍ଭ ଗ୍ଧକ୍ଟ ଝମଷରୟଙ୍କକ୍ଷର ଇକ୍ସରବ ଇମଗ୍ଧ) ପେସା ଆଇନ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଅନୁସୁଚୀତ ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଡାଗ୍ରମର ସଭାକୁ ଗ୍ରାମସଭା କୁହାଯାଏ । ଗ୍ରାମର ସମସ୍ତ ସାବାଳକ/ଳିକା ଏହାର ସଦସ୍ୟ/ସ୍ୟା ଅଟନ୍ତି । ନିଜ ଗାଁର ପାରମ୍ପାରିକ ସୀମାରେ ଗ୍ରାମସଭାର କତ୍ତୃତ୍ୱ ରହିଛି ।

ଜମୀ, ଜଙ୍ଗଲ, ଜଳ ଓ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ମାଲିକାନା, ଜମୀ ବିକ୍ରିବଟା ବା ବନ୍ଧକ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ଗାଁ ବିବାଦର ସମାଧାନ, ମହାଜନୀ କାରବାର, ହାଟ, ଲଘୁ ବନଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ ବିକ୍ରୟ ଉପରେ ଗ୍ରାମସଭାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଚୁଡାନ୍ତ । ପରବର୍ତ୍ତି ସମୟରେ ୨୦୦୬ ମସିହାରେ ଜଙ୍ଗଲ ଅଧିକାର ଆଇନ ପାରିତ ହେଲାପରେ ଗ୍ରାମସଭାର କ୍ଷମତା ପୁନଃ ସ୍ୱୀକୃତ ଓ ଦୃଢ ହେଲା ।

ଏହା ପାରମ୍ପାରିକ ସୀମା ଭିତରେ ଥିବା ଜଙ୍ଗଲ ଅଞ୍ଚଳ ଉପରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିର୍ଣ୍ଣୟର ଅଧିକାର ଗ୍ରାମସଭାକୁ ଦେଇଛି । ଏହି ପାରମ୍ପରିକ ସୀମା ଭିତରେ ସରକାର ସମେତ ଅନ୍ୟ କେହି ପ୍ରବେଶ କିମ୍ବା କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ହାତକୁ ନେବା ପୂର୍ବରୁ ଗ୍ରାମସଭାର ଅନୁମତି ନେବା ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ।

ସୁନ୍ଦରଗଡ ଏକ ଅନୁସୁଚୀତ ଅଞ୍ଚଳ ହେତୁ ଏଠି ପେସା ଆଇନ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ । ବାଞୀକଚ୍ଚାର ସମେତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗ୍ରାମସମୁହ ଜଙ୍ଗଲ ଅଧିକାର ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ଦାବୀ ଦାଖଲ କରିଛନ୍ତି । ଏହିପରି ଆଇନଗତ ସ୍ଥିତିରେ ପେସା କର୍ମିମାନେ ନିଜ ପାରମ୍ପାରିକ ସୀମାରେ ଥିବା ଜମୀ ଓ ଜଙ୍ଗଲର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ଆଇନ ବିରୋଧି ନୁହେଁ ।

ଓଜିଟିପିସିଏଲ ଉଚ୍ଚ କ୍ଷମତା ସମ୍ପନ୍ନ ତାର ଟାଣିବା ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ଜଙ୍ଗଲ ଭିତରେ ଏହି ଟାୱାର ନିର୍ମାଣ କରୁଛି । ଏଥି ପାଇଁ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଙ୍ଗଲକୁ ଅଣଜଙ୍ଗଲ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ କରିବା ନେଇ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇ ନାହିଁ । ଜଙ୍ଗଲ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜଙ୍ଗଲ ଅଧିକାର ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ଅଧିକାର ସ୍ୱୀକୃତିର ପ୍ରକ୍ରୟା ନସରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦାବୀ ଆବେଦନକାରୀଙ୍କୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ।

ବାଞୀକଚ୍ଛାର ଓ ପାଖାପାଖି ଗ୍ରାମ ଜଙ୍ଗଲ ଗ୍ରାମ ଅଟନ୍ତି । ଜଙ୍ଗଲ ଅଧିକାର ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ଗ୍ରାମସବୁ ରାଜସ୍ୱ ଗ୍ରାମରେ ପରିଣତ ହେବା କଥା, ଯାହା ଏପର୍ଯନ୍ତ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ଗ୍ରାମବାସୀ ଆବେଦନ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ସାମୁହିକ ଦାବୀ ଆବେଦନ ମଧ୍ୟ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ୱୀକୃତ ହୋଇ ନାହିଁ ।

ସବୁଠାରୁ ଚକିତ ହେବା ଭଳି କଥା, ଏହି ଅନୁଷ୍ଠାନ ସୁନ୍ଦରଗଡ ଅନୁସୂଚିତ ଅଞ୍ଚଳ ନୁହେଁ (!) ବୋଲି ଜଙ୍ଗଲ ଅଞ୍ଚଲରେ କାର୍ଯ୍ୟ ହେତୁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ଅନୁମତି ପାଇଁ ଆବେଦନ ପତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛି । ଗୋଟିଏ ପଟେ ଦେଶର ସମ୍ବୀଧାନ, ଆଇନ ସବୁ ଲୋକଙ୍କ ସପକ୍ଷରେ ଥିବା ବେଳେ ଆଇନକୁ ଫାଙ୍କି କମ୍ପାନି ତିଆରି କରୁଥିବା ଟାୱାରକୁ ପ୍ରଶାସନର ସକ୍ରୀୟ ସହଯୋଗ ସମ୍ବୀଧାନର ଅବମାନନା ନୁହେଁକି?

୧୯୯୬ରେ ପେସା ଆଇନ ଆସିବା ପରେ ଅନୁସୂଚିତ ଅଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସିତ ହେବ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଉ ଥିଲା । ଏହା ହୋଇଥିଲେ ଆଦିବାସୀ ପରମ୍ପରା, ଭାଷା ଇତ୍ୟାଦି ସୁରକ୍ଷିତ ଓ ସମୃଦ୍ଧ ହେବା ସହ ସେମାନେ ନିଜର ପରିଚିତିକୁ ଦୃଢ କରିପାରି ଥାନ୍ତେ । ପେସା ଆଇନ ବଳରେ ଆଦିବାସୀମାନେ ନିଜ ପାଇଁ ନିଜେ ବିକାଶର ସଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରିପାରିବେ । ହେଲେ ଶାସନ, ପ୍ରଶାସନର ଅଭିସନ୍ଧି ଏବଂ ଅନିଚ୍ଚା ଭାବ ଏହାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବାକୁ ଦେଉ ନାହିଁ ।

ପ୍ରତିବାଦ ସ୍ୱରୂପ ଝାରଖଣ୍ଡ, ଛତିଶଗଡ, ଓଡିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଆଦିବାସୀ ବହୁଳ ଗାଁମାନେ ସମ୍ବୀଧାନକୁ ନିଜ ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତି । ଅନେକ ଗାଁରେ ପ୍ରବେଶ ପଥ, ଗାଁ ଓ ଜଙ୍ଗଲ ସୀମାରେ ପଥର ଖୁଣ୍ଟ ପୋତି ସମ୍ବୀଧାନ ଓ ଆଇନରେ ଥିବା ନୀୟମକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରି ନିଜ ଅଧିକାରକୁ ଜାହିର କରିଛନ୍ତି । ଏହା ‘ଆମ ଗାଁରେ ଆମେ ସରକାର’ ଭାବେ ବେଶ ଲୋକପ୍ରିୟ ହେଉଛି ।

ଅନୁସୂଚିତ ଅଞ୍ଚଳମାନଙ୍କରେ ଥିବା ପ୍ରକୃତିକ ସମ୍ପଦ ମୂଳ ନିବାସିଙ୍କ ପାଇଁ ବଞ୍ଚିବାର ରାହା ହୋଇଥିବା ବେଳେ, ପୁଞୀପତିଙ୍କ ପାଇଁ ଲାଭର ଉତ୍ସ, ଏଣୁ ଲୋଳୁପ ଦୃଷ୍ଟିର ଶିକାର ହେଉଛି । ମୂଳ ନିବାସୀଙ୍କ ଅଧିକାରକୁ ସମ୍ବୀଧାନ ସୁରକ୍ଷିତ କରୁଥରଲେ ହେଁ, ଶାସନରେ ଥିବା ସରକାର ପୁଞିପତିଙ୍କ ସପକ୍ଷରେ । ଏଣୁ ‘ଆମ ଗାଁରେ ଅମେ ସରକାର’ ଶାସକ ବର୍ଗଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଗ୍ରହଣିୟ ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ ।

ଏଣୁ ଏହାକୁ ଦମନ କରିବା ପାଇଁ ପେସା କର୍ମିଙ୍କୁ ଆଇନ ବିରୋଧି କହି ଗିରଫ କରାଯାଇଛି । ଲୋକମତରେ ନିର୍ବାଚିତ ସରକାର ପୁଞିପତିଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ପରିଚାଳିତ ହେଲେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ବିପଦମୁଖି ହେବ । ଆମ ଗାଁରେ ଆମେ ସରକାର ଭଲି ଚିନ୍ତନ ଓ ପ୍ରୟାସ ହିଁ ଏହକୁ ଠିକ ବାଟକୁ ଆଣିପାରିବ ।