ଓଡିଶାର ଦେବୀ ପରମ୍ପରା ସମ୍ପର୍କରେ କେତୋଟି ତଥ୍ୟ

କେଦାର ମିଶ୍ର

ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ସାଂସ୍କୃତିକ ଜୀବନରେ ଦୁଇଟି ଧାରାର ସଂଘାତ ଓ ସମାଗମ ସବୁବେଳେ ଘଟି ଆସୁଥିଲା ।

ନିଗମ ଓ ଆଗମ ନିଗମ ଧାରା ସହ ବୈଦିକ ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟ ଧାରା ର ସମ୍ପର୍କ ରହିଥିବା ବେଳେ ଆଗମ ମୂଳତଃ ଅବୈଦିକ । ଅନେକାଂଶରେ ଏହା ବେଦ ବା ନିଗମର ବିକଳ୍ପ ବା ବିରୋଧୀ ।

ବୈଦିକ ଧାରାରେ ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଆଚରଣ ଓ କୂଳାଚାରର ବନ୍ଧନ ରହିଥିବାବେଳେ ଆଗମ ବା ତନ୍ତ୍ର ଧାରାରେ ଏହାର କୌଣସି ଉପଯୋଗିତା ନଥିଲା ।

ତନ୍ତ୍ର ହେଉଛି ଭାରତର ପ୍ରଥମ ସର୍ବୋଦୟୀ ଓ ସମତା ଭିତ୍ତିକ ବିଚାରର ଭିତ୍ତିଭୂମି । ଭାରତର ଉତ୍ତର ଖଣ୍ଡରେ ନିଗମ ର ପ୍ରଭାବ ଅଧିକ ରହିଥିବା ବେଳେ ଆଗମ ବା ତନ୍ତ୍ର ମତର ପ୍ରଭାବ ପୂର୍ବ ଭାରତରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ।

ଓଡିଶାରେ ତନ୍ତ୍ର ଓ ଶାକ୍ତ ମତର ପ୍ରମାଣସିଦ୍ଧ ପରମ୍ପରା ଅନ୍ତତଃ ୨୦୦୦ ବର୍ଷର । ଶାସ୍ତ୍ର, ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ଉପଚାର ଓ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଭିତରେ ତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରଭାବ ତ ରହିଛି, ତା’ ବାହାରେ ଲୋକାଚାରରେ ଓ ଲୋକକଳ୍ପନାରେ ତନ୍ତ୍ର ର ଭୂମିକା ବେଶ୍ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ । ଓଡିଶାର ଦେବୀ ପରମ୍ପରା ଓ ତାରଲୌକିକ କଳ୍ପନା କୁ ନେଇ ଦଶଟି କଥା –

୧. ଓଡିଶାର ପ୍ରାଚୀନତମ ଶକ୍ତି ପୀଠ ଭାବରେ ବିରଜା କ୍ଷେତ୍ର ବା ଯାଜପୁରର ର ପ୍ରମାଣସିଦ୍ଧ ଇତିହାସ ରହିଛି । ପ୍ରଥମ ରୁ ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଓଡିଶାରେ ବହୁ ଧାରା ର ତନ୍ତ୍ର ଉପାସନା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିଲା ।

ଶୈଲୋଦଭବ, ଭୌମକର, ସୁଲୁକୀ,ଭଂଜ ଇତ୍ୟାଦି ରାଜବଂଶ ଗୁଡିକ ଲୋକତନ୍ତ୍ର ଓ କୌଳତନ୍ତ୍ରର ସମନ୍ୱୟ ବିଧାନ କରିଥିଲେ ।

୨. ତେବେ ପଶ୍ଚିମ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଓଡିଶାରେ ସ୍ତମ୍ଭେଶ୍ଵରୀ ବା ଖମ୍ବେଶ୍ଵରୀ ଉପାସନା ବହୁ ଆଗରୁ ରହି ଆସିଥିଲା ।

ଆସ୍କା, ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର,ବୌଦ୍ଧ, ଆଠମଲ୍ଲିକ ଓ କଳାହାଣ୍ଡି ରେ ସ୍ତମ୍ଭ ଉପାସନା ର ଧାରା ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ସ୍ତମ୍ଭେଶ୍ଵରୀ ପରମ୍ପରା ସହ ନୃସିଂହ ପରମ୍ପରାର ସମ୍ପର୍କକୁ ଅନେକ ଐତିହାସିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାନ୍ତି ।

ସେହି ସୂତ୍ରରେ ପୂରୀ ଜଗନାଥଂକ ପୂଜା ଉପାସନା ସହ ନୃସିଂହ ମନ୍ତ୍ର ର ସମ୍ପର୍କ ଯୋଗୁଁ ତାଂକୁ ତନ୍ତ୍ର ଦେବତା ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

୩. ପୂରୀ ପୂର୍ବ ଉପକୁଳର ସର୍ବ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବିଷ୍ଣୁପୀଠ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର କ୍ଷେତ୍ରାଧିଶ୍ଵରୀ ହେଉଛନ୍ତି ବିମଳା ।

କ୍ଷେତ୍ରେ ତୁ ବିମଳା ସ୍ଵୟଂ ଜଗନାଥସ୍ତୁ ଭୈରବ । ଜଗନାଥଂକୁ ଘେରି ବିମଳା, କମଳା, ଭୁବନେଶ୍ଵରୀ, କାଳୀ ଓ ନୀଳ ସରସ୍ଵତୀ ରହିଛନ୍ତି । ଏମାନେ ସମସ୍ତେ ତନ୍ତ୍ର ଦେବୀ ଅନେକ ସମୟରେ ଜଗନାଥଂକୁ ଦକ୍ଷିଣ କାଳିକା ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହା ଯାଇଛି।

୪. ତନ୍ତ୍ର ଶାସ୍ତ୍ର ର କୌଳ ମତ ଅନୁଯାୟୀ ଓଡିଶା ବା ଓଡିୟାନ ପୀଠର ମହତ୍ତ୍ଵ ଅଧିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିମଳା, ଯାଜପୁରରେ ବିରଜା, କାକଟପୁରରେ ମଂଗଳା, ଝଂକଡରେ ଶାରଳା, ବାଣପୁରରେ ଭଗବତୀ, ଭୁଶଣ୍ଡପୁରରେ ଉଗ୍ରତାରା, ବାଂକିରେ ଚର୍ଚୀକା, ସମ୍ବଲପୁରରେ ସମଲାଇ, ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁରରେ ସୁରେଶ୍ଵରୀ, ପାଟଣା ରେ ପାଟମେଶ୍ଵରୀ, କଳାହାଣ୍ଡିରେ ମାଣୀକେଶ୍ଵରୀ ଓ ଆହୁରି ଅନେକ ।

୫. ଓଡିଶାରେ ଦଶ ମହାବିଦ୍ୟା (କାଳୀ, ତାରା,ଭୁବନେଶ୍ଵରୀ,ବଗଳା, ମାତଂଗୀ,ଛିନ୍ନମସ୍ତା,ତ୍ରିପୁର ସୁନ୍ଦରୀ,,ଭୈରବୀ,ଧୁମାବତୀ ଓ କମଳା), ସପ୍ତ ମାତୃକା (ସ୍ଥାନ ଭେଦରେ ଅଷ୍ଟ ମାତୃକା)- ବ୍ରହ୍ମାଣୀ, ମାହେଶ୍ଵରୀ,କୌମାରୀ, ବୈଷ୍ଣବୀ,ଇନ୍ଦ୍ରାଣୀ,ବାରାହୀ ଓ ଚାମୁଣ୍ଡା ତଥା ଚୌଶଠି ଯୋଗିନୀ ପରମ୍ପରା ଓଡିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଆଜି ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ୟମାନ ରହିଛି ।

୬. ଏହାଠୁ ଭିନ୍ନ ଲୋକାଚାରରେ ସାତ ଭଉଣୀ ପରମ୍ପରା ମଧ୍ୟ ବେଶ୍ ଲୋକପ୍ରିୟ । ସମଗ୍ର ଓଡିଶାରେ ଶୁଦ୍ର ତଥା ଦଳିତ ଜାତିର ଏହି ସାତ ଭଉଣୀ ସବୁଠୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଦେବୀ ଭାବରେ ପୂଜିତ ହୁଅନ୍ତି । ପାଟଣାଗଡ ଓ ସୋନପୁରରେ ସାତ ଭଉଣୀ ପରମ୍ପରାର ସାଧନା ଆଜି ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

୭. କୁହାଯାଏ ସାତ ଭଉଣୀ ସାଧନା କରି ଓଡିଶାରେ ଗଂଗ ବଂଶ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ଜ୍ଞାନଦେଇ ମାଲୁଣୀ, ନିତେଇ ଧୋବଣୀ, ପତର ଶଉରୁଣୀ,ଶୁଆ ତେଲୁଣୀ, ଗାଂଗୀ ଗଉଡୁଣୀ, ଲୁହୁକୁଟି ଲୁହୁରୁଣୀ ଓ ଶୁକୁଟି ଚମାରୁଣୀ ।

ଏଇ ସାତ ଭଉଣୀ ଓଡିଆ ଜନ ଜୀବନରେ କେବଳ ନାରୀ ଶକ୍ତିର ପ୍ରତୀକ ନୁହନ୍ତି, ସେମାନେ ସମାଜର ସବୁଠୁ ନିମ୍ନ ଜାତି ଭାବେ ପରିଗଣିତ ଆଦିବାସୀ ଓ ଦଳିତ ଶକ୍ତିର ପ୍ରତିନିଧି ମଧ୍ୟ ।

୮. ମନ୍ଦିର ଓ ପୀଠ ବାହାରେ ଗାଁ ରେ ଗ୍ରାମଦେବୀ, ନଗରରେ ସ୍ଥାନେଶ୍ଵରୀ ଓ ଜଂଗଲରେ ବନଦେବୀ ରୂପେ ଅସଂଖ୍ୟ ଦେବୀ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି ।

ସାଧାରଣ ନାରୀ ଟିଏ ତାର ସଂଘର୍ଷ ଓସଂକଳ୍ପ କୁ ନେଇ ଦେବୀ ଭାବରେ ପୂଜା ପାଇଥାଏ ଯେମିତି ଚିଲିକାରେ କାଳିଜାଇ, ସୋନପୁରରେ ମେଟାକାନୀ, କେଉଁଠି ଷୋଳପୁଅ ମା ଭୁଆଶୁଣୀ ଓ ଆହୁରି ଅନେକ ଏମାନେ ଲୋକଂକର ଦେବୀ ଓ ଲୋକଂକ ବିଶ୍ଵାସ ର ପ୍ରତୀକ ।

୯. କାକୁଡି ଖାଇ, ବାସୁଳୀ,ଜାଗୁଳେଇ, କଂକାଲୀ,କଂଧେନ ବୁଢୀ,ପିତାବଲୀ,ଶୁଲିଆ,ଦ୍ଵାରସୁନୀ,ଡୋକରୀ, ମାଉଲୀ, ବେତାଲୀ, ମଝି ଘରିଆଣୀ, କରଲାପାଟ୍,ଶିଖରପାଟ୍, ଭିମ୍ ବୁଢା,ବରାଳ ଦେବୀ ଓ ଆହୁରି ଅନେକ ଅନେକ ନାମରେ ଦେବୀ ପୂଜାର ଏକ ବିଶାଳ ପରମ୍ପରା ଓଡିଶାରେ ରହିଛି ।

ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ କହିଲେ” ଗାଁ ଗୋଟେ କୁ ଦେବୀ ଗୋଟେ ‘ ହେଉଛି ଓଡିଶାର ଅସଲ ପରିଚୟ ।

୧୦. ଓଡିଶାରେ ଦେବୀ ପରମ୍ପରାର ସବୁଠୁ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଦିଗ ହେଉଛି –ଏହାର ସମତା ଭିତ୍ତିକ ବିଚାର ଦେବୀ ମନ୍ଦିରରେ ଜାତି ର ବାରଣ ନଥାଏ ।

ପ୍ରାୟ ସବୁ ମନ୍ଦିର (ଅଳ୍ପ କେତୋଟି ପୀଠକୁ ବାଦ୍ ଦେଲେ)ରେ ପୂଜକ ଆଦିବାସୀ ନଚେତ ଶୁଦ୍ର ଜାତିର । ହିନ୍ଦୁ ବ୍ରାହ୍ମଣବାଦ ବିରୋଧରେ ଏହା ଏକ ଚରମ ପ୍ରତିବାଦ । ଦେବୀ ମନ୍ଦିରର ପୂଜକ, ଦେହେରୀ,ଝାଂକର ମାନେ ଅନେକାଂଶରେ ଆଦିବାସୀ ।

ଓଡିଶା ଡଟ କମ